Her yıl 16 Temmuz, yılanların doğaya katkılarını hatırlamak ve bu gizemli canlılara karşı farkındalık oluşturmak amacıyla Dünya Yılan Günü olarak kutlanıyor. Genellikle korku ve önyargıyla karşılanan yılanlar, aslında doğanın en önemli dengeleyici türlerinden biridir. Onlara dair bilgi sahibi olmak hem yersiz korkuları azaltmak hem de çevre bilincini geliştirmek adına son derece değerli.

Yılanların kökeni, yaklaşık 100 milyon yıl öncesine, Geç Kretase Dönemi’ne (100,5-66 milyon yıl önce) kadar uzanır. İlginçtir ki, fosil kayıtlar ve genetik analizlere göre, bazı Erken Kretase Dönemi’ne (145–100,5 milyon yıl önce) ait yılan fosillerinde arka bacak izlerine rastlanmıştır. Bu izler, yılanların kertenkele benzeri bir atadan evrimleştiğini açıkça ortaya koymaktadır.

Günümüzde Antarktika ve bazı adalar dışında dünyanın hemen her yerinde yaşamaktadır. 15 familya, 520 cins ve 3.900’den fazla tür ile oldukça geniş bir çeşitliliğe sahiptirler. İlk bakışta kemiksiz gibi dursalar da vücutları yüzlerce omurdan oluşan esnek bir iskelet sistemine sahiptir. Bu sayede dar alanlarda rahatça hareket edebilir, avlarını bütün olarak yutabilirler. Çene kemikleri, avın geçişine izin verecek şekilde esnek bağ dokularla birbirine tutunmuştur. Bu yapı, yılanların kendi çaplarının birkaç katı büyüklüğündeki avları bile yutabilmesini sağlar. Yılanların ayrıca göz kapakları yoktur ve gözleri, “brille” adı verilen şeffaf bir pul tabakasıyla korunur.

Yılanlar tamamen etçil canlılardır. Türlerine, büyüklüklerine ve yaşadıkları alana bağlı olarak böceklerden kurbağalara, kuşlardan küçük memelilere kadar geniş bir yelpazede beslenir. Zehirli türler avlarını toksin yoluyla etkisiz hale getirirken, bazı türler avlarını sıkarak boğar.

Türkiye'de Yılanlar, Tehlikeden Çok Çeşitlilik Var

Türkiye, sahip olduğu çeşitli iklim kuşakları ve coğrafi konumu sayesinde oldukça zengin bir yılan çeşitliliğine sahiptir. Ülkemizde ortalama 45 yılan türü tespit edilmiş olup, net bilinmese de yaklaşık %25’i zehirlidir. Bu zehirli türlerin büyük bölümü engerek familyasına aittir ve doğrudan saldırganlık göstermezler. Zehirli türler arasında en bilinenlerden biri Güneydoğu ve Akdeniz bölgelerinde görülen koca engerektir (Macrovipera lebetina). Türkiye’de yılan sokması vakalarının ölümle sonuçlanması son derece nadirdir.

Yılan zehirleri, doğanın belki de en sofistike biyolojik silahlarından biridir. İçerisinde enzimler, proteinler ve peptitler gibi çok sayıda bileşen barındırır. Bu bileşenler, farklı doku ve sistemleri hedef alacak şekilde evrimleşmiştir. Kimi türler sinir sistemine etki edip felç eder, kimileri kan ve pıhtılaşma sistemine saldırır, kimisi kas ve doku sistemini bozup nekroza yol açabilir, kimisi ise doğrudan kalp-damar sistemini etkiler. Zehirlerin bu çeşitliliği, panzehir geliştirme sürecini zorlaştırırken aynı zamanda onları klinik açıdan karmaşık, potansiyel açısından zengin, bilimsel açıdan ise son derece büyüleyici hale getirir. Yani, zehir vücuda girdiğinde bir satranç oyunu başlar. Solunum durabilir, doku çürüyebilir, kan pıhtılaşmayı unutabilir.

Yılanlar şehir hayatına yakın bölgelerde de zaman zaman görülebilir. Özellikle yaz aylarında, su kaynaklarına ya da yiyecek arayışına yönelen yılanların açık alanlarda görülme ihtimali artar. Böyle durumlarda sakin kalmak ve hayvana yaklaşmamak gerekir. Yılanlar genellikle insanları tehdit olarak algılamadıkça saldırgan davranmazlar. Bir yılanla karşılaşıldığında ona zarar vermek yerine çevre yetkililerine bilgi verilmesi en doğru yaklaşımdır. Öldürülmeleri halinde, ekolojik denge açısından zincirleme sorunlara yol açabilir.

Hayranlık uyandıran bu canlılar, vücut yapıları ve davranışlarıyla bilim dünyasına ilham kaynağı olmuşlardır. Dünya Yılan Günü, bu sürüngenleri tanımak ve tanıtmak için bir fırsattır.

Viaport Marina Tuzla’da bulunan ViaSea Akvaryum’un sürüngenler bölümünde, dünyanın farklı köşelerinden gelen pek çok yılan türünü yakından görme ve onların yaşam biçimlerini keşfetme fırsatını yakalayabilirsiniz. Hem eğitici hem de heyecan verici bu deneyim, özellikle çocuklar ve doğa tutkunları için unutulmaz bir keşfe dönüşüyor. Dünya Yılan Günü vesilesiyle siz de ViaSea Akvaryumu ziyaret edin, doğanın bu büyüleyici canlılarını güvenli bir ortamda daha yakından tanıyın. Üstelik sürpriz etkinlikler ve rehberli turlar ile yılanlar hakkında merak ettiklerinizi uzmanlarımızdan öğrenme fırsatını kaçırmayın!

 

Kaynak

1. Apesteguía, S., & Zaher, H. (2006). A Cretaceous terrestrial snake with robust hindlimbs and a sacrum. Nature, 440(7087), 1037–1040.
2. Greene, H. W. (1997). Snakes: The Evolution of Mystery in Nature. University of California Press.
3. Baran, İ., & Atatür, M. K. (1998). Türkiye Herpetofaunası (Kurbağa ve Sürüngenler). Çevre Bakanlığı Yayınları.
4. Uetz, P., Freed, P., & Hošek, J. (Eds.). (2024). The Reptile Database.
5. David A Warrell Snake bite 2010 Jan doi: 10.1016/S0140-6736(09)61754-2
6. Kvon, E. Z., et al. (2016). Progressive Loss of Function in a Limb Enhancer during Snake Evolution. Cell, 167(3), 633–642. doi.org/10.1016/j.cell.2016.09.028